O Blagoju Neškoviću, ljekaru, učesniku Španskog građanskog rata i Drugog svjetskog rata, sekretaru PK KPJ za Srbiju, visokom poslijeratnom komunističkom rukovodiocu, predsjedniku Vlade NR Srbije i potpredsjedniku Vlade FNRJ, do sada nije pisano u mjeri u kojoj je on to zaslužio. Prvi put sveobuhvatno, o "prvom Srbinu koji je Titu rekao ne", oglasila se svojom obimnom monografijom "Blagoje Nešković", mlada, ali javnosti već poznata srpska istoričarka, dr Ena Mirković. Njenu cjelovitu i na istorijskim izvorima utemeljenu knjigu, napisanu lijepim i dopadljivim stilom, objavio je 2018. godine Institut za srpsku kulturu Priština – Leposavić, u kome je ona od 2013. zaposlena kao naučni saradnik.

Knjigu Ene Mirković već smo koristili na ovom mjestu, upoznajući čitaoce sa Neškovićevim učešćem u Španskom građanskom ratu i u Drugom svjetskom ratu. Ovog puta na podlozi njene knjige, sa znatnim skraćenjima, govorićemo o ulozi Blagoja Neškovića u poslijeratnoj Jugoslaviji, njegovom isključenju iz KPJ 1952. godine, naučnoj karijeri i neuspješnom pokušaju rehabilitacije. Ukratko, o svemu onome što je sa sobom povlačilo Neškovićevo "ne" Titu. I ovog puta to činimo sa odobrenjem direktora navedenog Instituta, prof. dr Dragana Tančića, kao predstavnika izdavača, i uz saglasnost autorke. Napominjemo da je najveći dio fotografija, koje ćemo koristiti u ilustraciji feljtona, vlasništvo porodice Nešković.

Dr Ena Mirković je rođena 4. novembra 1986. godine u Požarevcu. Istoriju je studirala na Filozofskom fakultetu u Beogradu, na kome je diplomirala 2010. godine, a doktorirala 2016. godine. Nedavno joj je, takođe, u izdanju matičnog Instituta, izašla i knjiga "Između svastike i petokrake – saradnici NOP-a u Specijalnoj policiji u okupiranom Beogradu".

U oslobođeni Beograd Josip Broz Tito je stigao 25. oktobra na ratnom monitoru Crvene armije, a u odboru za doček na dunavskom pristaništu bio je i Blagoje Nešković. Ubrzo se pristupilo sazivanju Velike antifašističke narodnooslobodilačke skupštine Srbije. Blagoje Nešković kao sekretar PK za Srbiju učestovao je u pripremama za sazivanje Skupštine, koja je održana od 9. do 12. novembra 1944. godine u dvorani Kolarčevog univerziteta Beograda i na kojoj je imao ulogu predsjedavajućeg, dok je funkciju sekretara vršio Petar Stambolić. Skupštini je prisustvovalo 885 delegata iz svih krajeva zemlje (predstavnici grada Beograda, kragujevačkog, kraljevačkog, požarevačkog, mladenovačkog, pirotskog, šabačkog, leskovačkog, niškog, čačanskog, kruševačkog, vranjskog, moravskog, topličkog, valjevskog, timočkog i užičkog okruga), a predsjednik NKOJ-a i vrhovni komandant NOV i POJ maršal J. Broz Tito održao je pozdravni govor. Posljednjeg dana zasijedanja, 12. novembra, konstituisana je Antifašistička skupština narodnog oslobođenja Srbije (ASNOS), za čijeg predsjednika je izabran Siniša Stanković, a za sekretare Petar Stambolić i Milorad Vlajković. Blagoje Nešković je izabran za člana.[...] Osnivanje ASNOS-a kao vrhovnog organa državne vlasti bilo je važna stepenica u procesu konstituisanja Srbije kao federalne jedinice. Srbija je kasnila u tom procesu pošto, za razliku od ostalih, nije znala svoje granice, unutrašnji izgled i sastav. Nije bila konstituisana ni KP Srbije, koja je trebalo da objedini separatne organizacije Srbije, Vojvodine i Kosova i Metohije. Malo je poznata činjenica da je 1945. godine Josip Broz Tito predlagao da glavni grad Srbije postane Kragujevac, a ne Beograd, koji je trebalo da ostane glavni grad Jugoslavije. Tom predlogu se, prema riječima Milentija Pešakovića, odlučno suprotstavio Blagoje Nešković ističući kako to ne bi bilo dobro primljeno niti u Srbiji niti u Beogradu. [...] Ubrzo po formiranju vlade DFJ donijet je i Zakon o Narodnoj vladi Srbije prema kome je za formiranje vlade NRS mandat dobio Blagoje Nešković. On je na Trećem vanrednom zasijedanju ASNOS-a, od 7. do 9. aprila, podnio listu kandidata koja je jednoglasno usvojena, a ujedno je i imenovan za predsjednika Vlade Narodne Republike Srbije. Ova Vlada postojala je sve do 22. novembra 1946. godine kada je, poslije proglašenja Federativne Narodne Republike Jugoslavije i donošenja Ustava, formirana nova Vlada istog mandatara.

Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)