U opširnom uvodu drugog izdanja svoje knjige "Ustaška vojska Nezavisne države Hrvatske", njen autor, poznati srpski istoričar dr Bojan B. Dimitrijević, saopštio je, pored ostalog, da pisanje "danas, 2015. godine o ustašama (Ustaškoj vojsci) u Srbiji je višestruki rizik", i predočio moguće prigovore, navodeći i od koga mogu doći. Ipak, svrha njegove knjige je, kazao je, "da pokaže kompleksnost ratnih događaja, u kojima se pod okupacijom odigrao surov višestruki građanski rat zaraćenih strana sa različitim ideološkim i nacionalnim konktekstom. I konačno, da ukaže na činjenicu da je ovdje u Beogradu, i dalje najveći izvor za proučavanje Istorije Nezavisne Države Hrvatske (NDH) sačuvan u stotinama dužnih metara arhivske građe koja se nalazi u Vojnom arhivu".

"Moramo, naravno", dodaje Dimitrijević, "biti realistični: istorijska slika o NDH u mnogome je već formirana u ranijem periodu na bazi postojećih arhivskih ili drugih istraživanja i ona se u principu ne može drastično izmijeniti. Novim istraživanjima, međutim, ta istorijska slika se može učiniti kompleksnom,sa mnogo novih detalja ili novih uglova posmatranja", naveo je Dimitrijević.

Knjigu, njeno drugo izdanje, "Ustaška vojska Nezavisne države Hrvatske 1941-1945", objavio je 2022. godine, Institut za savremenu istoriju iz Beograda, čiji je zamjenik direktora upravo Dimitrijević, sa čijim ćemo odobrenjem, u našem feljtonu, iz pomenute knjige prenijeti dio poglavlja "Nastanak ustaških vojnih formacija u emigraciji". U tu svrhu iz knjige ćemo koristiti i neke od fotografija, za koje u njoj stoji da ih je ustupio M. Jareb.

Dr Bojan B. Dimitrijević rođen je 1968. godine u Beogradu. Diplomirao je 1994. godine, a magistrirao 1997. godine na beogradskom Filozofskom fakultetu. Takođe je magistrirao na Srednjeevropskom univerzitetu u Budimpešti. Doktorirao je na novosadskom univerzitetu 2004. godine, a završio je i visoki kurs reforme sistema bezbjednosti na Univerzitetu u Bradfordu 2006. Objavio je samostalno ili u koatorstvu oko 80 monografija i preko 140 naučnih radova iz savremene vojne istorije ovog prostora. U periodu 2003–2012. godine bio je: savjetnik ministra odbrane, savjetnik ministra spoljnih poslova za NATO, savjetnik predsjednika Republike Srbije za odbranu/vojna pitanja, kao i pomoćnik ministra odbrane za ljudske resurse i odbornik skupštine grada Beograda. Kao što smo već kazali, u zvanju naučnog savjetnika, zamjenik je direktora Instituta za savremenu istoriju u Beogradu.

                                                             ***

Nastanak ustaškog pokreta može se pratiti kao niz djelatnosti koje su počele uvođenjem lične vlasti kralja Aleksandra I 6. januara 1929. Poslije ubistva lidera Hrvatske seljačke stranke Stjepana Radića u beogradskom parlamentu 1928, kralj je donio odluku da raspusti Narodnu skupštinu, ukine ustav iz 1921. i zabrani politički rad strankama u Kraljevini Jugoslaviji. Ubistvo hrvatskog lidera dovešće do radikalizacije stavova pojedinih predstavnika hrvatskog političkog života. Ovako drastičnom promjenom u političkom životu Kraljevine započela je šira aktivnost hrvatskih grupa na organizovanju političkog ali i svakog drugog otpora.

Dr Ante Pavelić, sekretar i istaknuti član Hrvatske stranke prava, stranke koja je imala dosljedan politički stav o hrvatskoj samostalnoj i nezavisnoj državi, napustio je Kraljevinu i prebacio se u Italiju. Pavelić nije bio vojnik niti je ikad služio vojsku. Prema svjedočenju ćerke Višnje, on nije bio sposoban za vojnu službu u austrougarskoj vojsci tokom Prvog svjetskog rata zbog problema sa oticanjem nogu. Ipak, na rijetkim sačuvanim fotografijama iz vremena Kraljevine SHS uočava se da je Pavelić učestvovao u ceremonijama Hrvatskog konjaničkog sokola, kao jahač, pa čak i na čelu povorke. Budući lider ustaškog pokreta, koji će do 1941, živjeti u Italiji, ubrzo je počeo akciju sakupljanja pristalica i zasnivanja organizacije.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)