Kao što smo u prethodnom nastavku rekli, jugoslovensko-albanska granica je povučena na osnovu Londonskog protokola (1915) i odluke Konferencije ambasadora.Time je postojeća granica značajno izmijenjena kod Prizrena i Debra, dok je Albanija dobila mjesto Lin, koje je po Londonskom protokolu pripalo Srbiji. Ova granica je bila kombinovana rječno-planinska linija koja se kretala preko visokih planina poput Jablanice, Koraba, Koritnika i Prokletija, zbog čega je smatrana prirodnom, strategijski jakom, ali ne i etnografskom. Pored toga, bila je izuzetno nestabilna, čak i krajem tridesetih godina. Uznemirenje su izazivali upadi pljačkaša i albanskih emigranata iz istočne Albanije (porijeklom sa Kosova), kao i krijumčarenje duvana kod Skadra.

Granica između Jugoslavije i Grčke se protezala u opštem pravcu zapad – sjeverozapad i povučena je na osnovu Ugovora o miru potpisanog u Bukureštu jula 1913, sporazuma Pašić–Venizelos iz avgusta iste godine i Nejskog ugovora (1919). Ovim posljednjim dokumentom određena je nova jugoslovensko-grčkobugarska tromeđa kod visa Tumba na planini Belasici, na kome je 1921. sazidana velika granična piramida. Po ondašnjim kriterijima granica je bila prirodna, jaka, aktivna, ali ne i etnografska. S obzirom na to da je presijecala vardarsku dolinu i bitoljsko-lerinsku ravan, a samim tim razbijala skopskosolunsku i bitoljsko-solunsku komunikaciju, granica nikako nije mogla biti geografska i prirodna. Iako tako "neprirodna", jugoslovensko-grčka granica je bila u političkom smislu prilično stabilna, naročito u poređenju sa bugarskom i albanskom međom.

Jugoslovensko-bugarska granica je definisana 27. članom Nejskog ugovora i do avgusta 1922. granična linija je bila povučena u obliku plitkog rova, a tamo gdje konfiguracija terena to nije dozvoljavala – kamenjem. Granica je bila prirodna, strategijski jaka, aktivna, ali navodno i etnografska, za razliku od ostala dva granična pojasa. Naravno, za ovu granicu se lako može tvrditi da je prirodna, ali se teško može reći da je bila etnografska, tj. etnički čista. To potvrđuje postojanje dvovlasničkih imanja, koje će još dugo opterećivati jugoslovensko-bugarske odnose. Ovu granicu je presijecala samo jedna pruga (Niš–Dimitrovgrad–Dragoman–Sofija) uz koju je istovremeno išao i najvažniji drumski prelaz. Posljednje obilježavanje granične linije sa Bugarskom izvršeno je 1937. na osnovu bilateralnog dogovora postignutog dvije godine ranije. Tokom Drugog svjetskog rata bugarska vojska je po okupaciji istočne Srbije i Makedonije bukvalno zbrisala sve granične oznake.

Vardarska banovina 1929-1941.(1): Graničila se sa tri države

Kada se radilo o unutrašnjoj organizaciji zemlje, činilo se da je podjela na oblasti izvedena nestručno, uprkos motivu vlasti da njome izbjegne sve tačke podjele i dotadašnjih sukoba. U planu je bila podjela na geografski logične cjeline "sa najprirodnijim gravitacijama i vezama", koje bi sa po oko 800.000 stanovnika bile sposobne za samostalni privredni život. Umjesto toga, podjelu su vršili političari i partijski ljudi prema vlastitim potrebama i željama, pa tako npr. jedan Jovan Cvijić nije bio ni konsultovan o ovom poslu. Iz političkih razloga su vršeni ustupci bosanskim muslimanima, dok je Hrvatska sa Slavonijom razdijeljena na četiri oblasti. Na prostoru Srbije formirane su oblasti koje su bile jedva nešto veće od starih okruga, pa je tako od 17 okružnih mjesta čak 13 postalo središte novoustrojenih oblasti. Zahvaljujući toj nedosljednosti i partijskim ustupcima država je podijeljena na 33 oblasti, umjesto 12–15 administrativnih jedinica, koliko je smatrano optimalnim. Time je povećan i usložnjen činovnički aparat, bez opipljivog pozitivnog rezultata u praksi.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)