Jedan od presudnih faktora zaštite državnog autoriteta u pokrajini, ali i bitan činilac i generator njene modernizacije bila je jugoslovenska vojska. Skoplje je bilo sjedište "kaznitelne komande", kako je Treća armijska oblast doživljavana među samim oficirima. Po južnoj pokrajini je bilo raspoređeno dvanaest pješadijskih i nekoliko artiljerijskih pukova, dok je u Skoplju djelovao vazdušni puk čiji su avioni izvodili bombarderske akcije na albanskoj granici i vršili značajno psihološko dejstvo nadlijetajući nemirna naselja i nepristupačna skrovišta kačačkih bandi. Uvidjevši značaj tog roda vojske država je od 1926. ulagala ogromne svote novca u izgradnju skopskog aerodroma, dok je prisustvo Granične trupe bilo posljedica uzavrelog stanja u graničnim pojasevima i anarhije u zonama djelovanja kačaka i komita. Od 1922. ozakonjeno je postojanje dvadeset "letećih odreda", za čije su opremanje oružjem i hranom bile zadužene komande svih pet armijskih oblasti, a na gonjenju komita u graničnim pojasevima bile su angažovane"okružničke potere" i tzv. narodna milicija u bregalničkom kraju. Pored toga što je viđena kao pokrovitelj paramilitarnih grupa, vojsci je zamjerano na neracionalnom trošenju novca: po mjestima Južne Srbije nicali su velelepni oficirski domovi, kasarne, bolnice i barutane, što je činilo jak kontrast sa bijednom okolinom.
Pravosudni sistem na jugu je otežano funkcionisao prvenstveno zbog obaveze Apelacionog suda u Skoplju da opslužuje čitavu pokrajinu. Nedostatak saobraćajnih komunikacija između udaljenih područja i skopskog suda, kome su po sili zakona morala gravitirati, komplikovao je poslove zainteresovanih strana, ali i usporavao čitav sistem pravosuđa. Nedostatak djelovođa i pisara u prvostepenim i opštinskim sudovima doveo je do zapošljavanja velikog broja nekvalifikovanog osoblja, koje je svoju nedovoljnu pismenost moglo nadomjestiti makar sopstvenim poštenjem. U pokrajini su radili šerijatski sudovi za muslimane, građanski sudovi za Jevreje, a u neprekidnom porastu je bio i broj nadriadvokata koji su otvarali kancelarije mimo zakona.
Kazneni zavod u Skoplju i zatvorske ustanove su vodili nekvalifikovani upravnici sa jakim rodbinskim i političkim vezama, pa ne čudi veliki broj mahinacija: zloupotrebljavana je radna snaga osuđenika za privatne potrebe, a prihodi iz skopskog zatvora nijesu ni ulazili u budžet kao što je bio slučaj u drugim krajevima zemlje. Činjenica da je svega deseti dio svih osuđenika Južne Srbije bio u skopskom zatvoru (koji je imao višestruko najveći kapacitet) tjera na zaključak da su udaljenija i zabačenija mjesta radila i preko svojih mogućnosti.
Prema ostvarenim prihodima od prireza, taksi i trošarina oblasni i sreski budžeti Južne Srbije su daleko zaostajali iza drugih jugoslovenskih pokrajina. Prikupljena sredstva su prevashodno trošena za izgradnju putne mreže i zgrada, prosvećivanje, administrativno osoblje i poljoprivredu. Sprečavanjem krijumčarenja i finansijskih malverzacija bavili su se naoružani činovnici finansijske kontrole, dok je tzv. finansijska straža postavljala zasjede i obavljala obilaznu službu na granici. Međutim, slobodno tumačenje propisa i uvođenje nekih specijalnih nameta djelovali su još depresivnije na ionako siromašno stanovništvo. Po osnivanju Skopske trgovačko-industrijske komore 1921. uveden je i opšti porez na promet (1- 2 odsto) od koga se komora izdržavala. Razvoj ekonomije stimulisan je školovanjem privrednog podmlatka na skopskoj i bitoljskoj trgovačkoj akademiji, dok se Ministarstvo poljoprivrede više bavilo manifestacijama paradnog karaktera, kakve su bile izložbe i sajmovi. Istina, do 1927. je obnovljeno više desetina opštinskih, sreskih i državnih loznih i voćnih rasadnika, osnivane su ogledne i kontrolne stanice, agrobotanički odsjeci i poljoprivredne škole, dok je ideja zadrugarstva popularizovana putem kurseva u Beogradu koje su pohađali mladići sa juga.
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
