Bez obzira na važnost koja je pridavana kontroli nad ovim područjem, urušena bezbjednost i rigidan odnos vlasti prema stanovništvu rezultirali su pasivnim odgovorom autarhične sredine na svaki oblik državnog prisustva. Pored toga, tradicionalni problem naoružanog albanskog stanovništva dovodio je u pitanje sam ustavni poredak zbog čega je država pokušala da ga riješi organizovanim akcijama vojske i žandarmerije, eliminacijom zaostalog naoružanja sa "makedonskog vojišta" i preventivno – komplikovanjem zakonske procedure za izdavanje oružnih listova. Na drugoj strani, kolonisti su sistematski naoružavani iz magacina pri agrarnim povjereništvima pošto su se u najvećem broju slučajeva pojavljivali kao žrtve naoružanih bandi kačaka i komita. Iskrenost koncepta razoružanja ozbiljno je dovedena u pitanje kada je tokom predizborne kampanje 1927. nosilac vladine liste podijelio oružje gnjilanskim Albancima!

Kačački pokret je po inerciji iz turskog doba u svojoj osnovi imao nepriznavanje društvene stvarnosti, tj. negiranje jugoslovenske vlasti koja se svim silama trudila da ga iskorijeni. U periodu trajanja ovog pokreta kroz ruke policije prošlo je više stotina kačaka, dok je pokušaj vlasti da čete "organizovanih Arnauta" stavi u svoju službu brzo propao. Ni politička rehabilitacija bivših kačaka nije davala očekivane rezultate zbog čega se odnos prema ovom problemu sveo na neprekidno i jalovo ratovanje žandarmerije sa uvježbanim i iskusnim grupama odmetnika. Istočno od Vardara postojalo je nekoliko vrlo frekventnih komitskih kanala, uprkos specifičnoj organizaciji pograničnih sela prema Bugarskoj. Makedonskim srezovima krstarilo je više desetina bugarskih vojvoda koji su odvraćali regrute od služenja u jugoslovenskoj vojsci, ubijali graničare, koloniste itd. O slobodi njihovog kretanja svjedoči razvijena obavještajna mreža čiji su se podaci slivali u njihovu štipsku centralu, a potom preko kurira prenošeni u Bugarsku. Nije slučajno da je baš u Štipu 1923. na inicijativu velikog župana Matkovića osnovano Udruženje protiv bugarskih bandita, koje se, istina, više bavilo "podizanjem nacionalne svijesti". Apsurdnost postojanja takve organizacije potvrđuje činjenica da su njeni protivkomitski odredi bili sastavljeni pretežno od bivših bugarskih komita. Rezultat haotičnog odnosa države prema komitskom pitanju bio je poražavajući: na jednog stradalog komitu gubilo je život u prosjeku preko dvadeset jugoslovenskih vojnika i žandarma. Osim toga, prilikom potjera za naoružanim bandama vršena je nekontrolisana represija u vidu raseljavanja čitavih varoši i sela, izmišljanja afera i povoda za hapšenja, što je sve zajedno unosilo nesigurnost i nemir među sve slojeve stanovništva. Kulminacija komitskih dejstava i pokretanje žandarmerije i vojske u dane parlamentarnih izbora ukazivali su na čudnu podudarnost: opsadno stanje u Makedoniji bi jenjavalo odmah po zatvaranju biračkih mjesta.

Vardarska banovina 1929-1941. (6): Učestala ubistva žandarma i vojnika

Protežiranje po nacionalnoj osnovi, nepotizam, finansijske zloupotrebe, krijumčarenje, afere visokih političara i bahatost činovnika činili su prepoznatljivi korupcionaški milje juga. Od 1923. je ozakonjena ustanova kuluka pa su zahvaljujući besplatnoj radnoj snazi podizane žandarmerijske stanice, čuvane pruge, "pozajmljivana" kola i mehanizacija od seljaka, a u pograničnim krajevima kulučari su morali učestvovati u sječi šuma i gonjenju komita. U takvoj atmosferi bujala je emigracija u Bugarsku i Ameriku, dok je iseljavanje muslimana u Tursku i Albaniju bilo podstaknuto prvenstveno agrarnom reformom i kolonizacijom.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)