Piše: Nik Gašaj
Crna Gora je ubrzo nakon samostalnosti primljena u značajne međunarodne organizacije: Ujedinjene nacije, OEBS, Savjet Evrope, NATO, a 2010. godine postala kandidat za članstvo u Evropskoj uniji. Šefovi država i vlada EU su na samitu u Briselu 2012. godine potvrdili otvaranje pregovora o pristupanju Crne Gore EU. Od tada je otvorila sva poglavlja (ukupno 33), od čega su privremeno zatvorena tri. Iz vlade je bilo najavljeno da će do kraja ove godine zatvoriti četiri pregovaračka poglavlja. Međutim, Komitet stalnih predstavnika država članica EU odobrio je zatvaranje tri poglavlja u pregovorima Crne Gore sa EU (13.12.2024.). Radi se o poglavljama 7 (pravo intelektualne svojine), 10 (informatističko društvo i mediji) i 20 (preduzetništvo i industrijska politika). Poglavlje 31 (vanjska, sigurnosna i odbrambena politika) nije dobilo "zeleno svjetlo" jer ga je blokirala Hrvatska, iz poznatih razloga.
Može se konstatovati dobrim zatvaranje tri poglavlja, a zatvorilo bi se i četvrto da nije bilo neodgovorne politike aktuelne vlasti Crne Gore u odnosu sa Hrvatskom. Parlamentarna većina u parlamentu i vladi u znatnoj mjeri je uspjela da naruši dobrosusjedske odnose Crne Gore sa Hrvatskom, Bosnom i Hercegovinom i Kosovom.
Skupština Crne Gore je glasovima parlamentarne većine 28.6.2024. usvojila rezoluciju o genocidu u sistemu logora Jasenovac, Dahau i Mauthauzen što je bio apolitički akt jer podstiče narušavanje dobrosusjedskih odnosa sa Hrvatskom koja je kao članica EU mnogo doprinijela Crnoj Gori na putu ka EU. To predstavlja i prijetnju za EU integracije Crne Gore. Hrvatska je povodom toga uručila i protestnu notu Crnoj Gori. Takođe, Hrvatsko Ministarstvo vanjskih i evropskih poslova proglasilo je Andriju Mandića, predsjednika Skupštine Crne Gore, Milana Kneževića, poslanika Skupštine, i Aleksu Bečića, potpredsjednika Vlade CG, nepoželjnim, odnosno personama non grata u Hrvatskoj, zbog "sistemskog djelovanja na narušavanju dobrosusjedskih odnosa s Republikom Hrvatskom i kontinuiranog zloupotrebljavanja Republike Hrvatske u unutrašnje političke svrhe".
Nedavno je Ministarstvo vanjskih poslova (MVP) Crne Gore primilo dokument (non-pejper) od Hrvatske sa desetak tačaka u kojima je, između ostalog, navedeno da je potrebno riješiti pitanja vlasništva nad školskim brodom "Jadran", međusobno razgraničenje, procesuiranje ratnih zločina, pronalazak nestalih osoba, kao i pitanje imena gradskog bazena u Kotoru. Takođe, među zahtjevima su i omogućavanje naknade "svima koji su bili zatočeni u logorima u Crnoj Gori tokom Domovinskog rata, te zaštita i očuvanje identiteta hrvatske manjine".
Integracija Crne Gore u EU se suočava sa određenim izazovima političke i institucionalne prirode. Naime, slaba je kohabitacija između predsjednika države Jakova Milatovića i predsjednika vlade Milojka Spajića. Nedavno je na konferenciji za medije, predsjednik premijer izjavio da predsjednik države nema nikakve ingerencije niti vezu sa evropskim integracijama, te da je do sada od Milatovića bilo opstrukcija pri usvajanju zakona i imenovanju ambasadora. Međutim, predsjednik Crne Gore po Ustavu predstavlja Crnu Goru u zemlji i inostranstvu, a šira javnost je posredstvom medija bila u mogućnosti da sazna da predsjednik države Milatović češće ima oficijelne susrete, razgovore i sastanke sa predsjednicima i diplomatima raznih država regiona, Evropske unije i šire međunarodne zajednice. Predsjednik države ima ustavno pravo da vraća zakone parlamentu na ponovno razmatranje i usvajanje u cilju poboljšanja njihovog kvaliteta. Takođe, predsjednik države postavlja i opoziva ambasadore i šefove drugih diplomatskih predstavništva Crne Gore u inostranstvu, na predlog Vlade i uz mišljenje odbora Skupštine CG nadležnog za međunarodne odnose.
Višemjesečno su narušeni odnosi u Savjetu za odbranu i bezbjednost (SOB), prisutna je konfrontacija između ministra odbrane i načelnika Generalštaba (GŠV). Sjednica Savjeta, koja je bila zakazana za 10.12.2024., nije održana jer nije došao predsjednik Vlade Milojko Spajić. Sve se to negativno održava na funkcionisanje Savjeta kao značajne vojne državne institucije.
Evropske integracije su uslovljene ispunjavanjem odgovarajućih kriterijuma o proširenju i pristupanju Uniji koji su utvrdili šefovi država i vlada na skupu u Kopenhagenu 1993. godine.Ti kriterijumi se baziraju na konstitutivnim ugovorima EU i tiču se pravnih, ekonomskih i političkih preduslova koje jedna zemlja mora da ispuni da bi postala član Evropske unije. Ovi kriterijumi su: stabilnost demokratije i institucionalna stabilnost (postojanje pravne države, političkog pluralizma, zaštita ljudskih i manjinskih prava itd); funkcionalna i konkurentna tržišna privreda; sposobnost i kapacitet da se preuzme prava i obaveze koje proizlaze iz EU; saglasnost sa političkim ciljevima Unije, kao i sa ekonomskom monitarnom politikom.
Pored tzv. Kriterijuma iz Kopenhagena za zemlje bivše Jugoslavije koje su neposredno izašle iz ratnih sukoba traži se dosledno poštovanje i ispunjavanja i nekih posebnih uslova, između ostalog: Evropska unija ukazuje na obavezu regionalne saradnje i međusobnog priznavanja svih zemalja bivše Jugoslavije, uključujući i Kosovo kao preduslov za buduće članstvo u Uniji i pretpostavlja se da će to umnogome doprinijeti stabilnosti regiona i, koliko-toliko, potisnuti aveti prošlosti. S tim u vezi Crna Gora je u skladu sa evropskom agendom priznala i Kosovo kao samostalnu državu 2008. godine. Kosovo je priznalo 117 država u svijetu, među njima i velike svjetske sile, kao što su: SAD, Velika Britanija, Francuska, Njemačka, Italija, Turska i dr.
Najzad, državni organi i drugi društveni subjekti u Crnoj Gori moraju znatno više, brže, efikasnije, odlučnije i doslednije ispuniti kriterijume Evropske unije, kako bi naša zemlja iskoristila istorijsku šansu, kao i povoljne geopolitičke okolnosti i do 2028. godine postala članica EU.
(Autor je politikolog i član DANU)
