Partijsko otvaranje manjinskog pitanja i plasiranje teze o "nedovoljnom udijelu Albanaca" u strukturi zaposlenih, vremenski su se poklopili sa prvim izvještajima o etnički motivisanim nasiljima sa ciljem iseljavanja Srba sa Kosova i Metohije. Uprava državne bezbjednosti je u izvještaju o neprijateljskoj djelatnosti za 1958. godinu prvi put navela pojavu pritiska na naseljeničku populaciju u cilju njenog iseljavanja iz oblasti.

Eparhija raško-prizrenska je od 1960. godine počela da bilježi slučajeve kamenovanja crkava i manastira, skrnavljenja pravoslavnih grobalja i fizičkih napada na monahe i sveštenike. Episkop raško-prizrenski Pavle, koji je ovu dužnost počeo da vrši 1957. godine, zapisao je sljedeće: "Već u svojim prvim episkopskim izvještajima, ukazivao sam da, iako su Srbi na vlasti, Kosovo u stvari drže Šiptari". Uprava državne bezbjednosti je konstatovala drastično pogoršanje bezbjednosne situacije u Oblasti 1960–1962. godine. Zabilježena su etnički motivisana paljenja imovine, pljačke, fizička nasilja i silovanja.

Pojavljuje se i širok dijapazon "sitnih prekršaja" koji su imali efekte psihološkog pritiska na Srbe, u vidu nanošenja štete na usjevima, puštanja stoke na obradivo zemljište, nagovaranja djece na izazivanje tuča i stalnih verbalnih prijetnji. Pomenuti prekršaji i krivična djela uglavnom su praćeni pozivima Srbima da se isele sa Kosova i Metohije. Već 1962. godine Udba je zaključila da je pogoršanje bezbjednosne situacije dovelo do toga da je iseljavanje Srba iz pojedinih krajeva Kosova i Metohije postalo realan politički problem. Nacionalna ravnoteža u Oblasti počela je da iščezava.

U Prištini je od 13. do 15. aprila 1960. održana Osma oblasna konferencija Saveza komunista Srbije za Kosovo i Metohiju. Retorika učesnika u značajnoj mjeri se razlikovala u odnosu na onu sa Sedme oblasne konferencije četiri godine ranije. Novi elementi koji su počeli da određuju pogled na politički, ekonomski i kulturni život Kosova i Metohije bili su program Saveza komunista Jugoslavije o podsticanju razvoja privredno nerazvijenih područja i Zaključci Izvršnog komiteta CK SKJ o nacionalnim manjinama iz 1959. Govornici na konferenciji u više navrata su situaciju na Kosovu i Metohiji stavljali u kontekst politike SKJ prema "nerazvijenim područjima" i politike SKJ prema nacionalnim manjinama. Džavid Nimani je, govoreći o kadrovskoj politici u Oblasti, poručio: "Poslije Sedmog kongresa SKJ, Oblasni komitet je u vođenju kadrovske politike posvetio naročitu pažnju podizanju stručnih kadrova za privredu i društvene službe, političkom izgrađivanju i uključivanju radnika, tehničke inteligencije i mladih ljudi u odgovorne društvene funkcije i podizanju političkih i stručnih kadrova iz redova Šiptara i Turaka". Ekonomsku i nacionalnu platformu Saveza komunista koju je uobličavao Edvard Kardelj, albanski komunistički funkcioneri počeli su da koriste za ostvarivanje svojih ciljeva.

Povećanje udijela Albanaca u strukturi zaposlenih na Kosovu i Metohiji svrstano je u prioritete Saveza komunista. Albanski funkcioneri su ovu politiku nastojali da legitimišu kroz njeno povezivanje sa programom SKJ" i programskom formulacijom o "materijalnoj osnovi ravnopravnosti". Na to ukazuje izvještaj Pokrajinskog komiteta SKS za Kosovo i Metohiju iz 1965. godine: "Polazeći od postavke programa Saveza komunista Jugoslavije da je ekonomska ravnopravnost ljudi bitan uslov za političku i svaku drugu ravnopravnost, komunisti Kosova i Metohije zalagali su se za stvaranje materijalne osnove ravnopravnosti pripadnika svih naroda i narodnosti... Dosljedno sprovođenje takve politike i zapošljavanje što većeg broja ljudi, dovelo je do daljih pozitivnih promjena u nacionalnoj strukturi zaposlenih". Pokrajinski komitet je time zaključio da pojam "materijalna osnova ravnopravnosti" iz partijskog programa znači da procenat pripadnika nacionalnih zajednica u pokrajinskim preduzećima i ustanovama mora da bude identičan sa projektovanim nacionalnim sastavom autonomne pokrajine, bez obzira na stručne kvalifikacije i kompetencije zaposlenih.

PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)