Knjigu poznatog srpskog istoričara doc. dr Uroša Šešuma "Srbija i Stara Srbija (1804-1839)", već smo jednom koristili na ovom mjestu. Kao jedinstveno djelo te vrste u dosadašnjoj istoriografiji, ona stručnoj, ali i laičkoj javnosti, pruža priliku da svestrano sagleda "odnos Srbije sa Srbima i predstavnicima turske vlasti južno od srpske granice u Osmanskom carstvu, u periodu od početka srpske revolucije do kraja prve vlade Miloša Obrenovića i donošenja Hatišerifa od Gilhane". Knjigu je 2017. izdao Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu, a nastala je korišćenjem "literature, arhivske građe, memoara, putopisa i izvještaja stranih diplomata". Uz odobrenje njenog autora i izdavača, iz nje ćemo, u ovom feljtonu, s neznatnim skraćenjem, prenijeti odjeljak "Stvaranje Kneževine Srbije", iz poglavlja "Knez, pašalari i sultan".

Dr Uroš Šešum je rođen 1986. godine u Zemunu. Diplomirao je, magistrirao i doktorirao na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, na čijem je Odjeljenju za istoriju, na Katedri za istoriju srpskog naroda u novom vijeku, zaposlen u zvanju docenta.

Pored ove knjige objavio je i monografiju "Srpska četnička akcija (1897-1908). Oružana diplomatija". Autor je i 34 naučna rada, članaka i rasprava, kao i četiri koautorska rada.

Raspadanje ustaničke odbrane i bjekstvo Karađorđa i većine starješina u Austriju, septembra i oktobra 1813. godine, omogućili su turskoj vojsci da neočekivano brzo i bez odsudne bitke zauzme sve gradove i komunikacije ustaničke Srbije i tako stavi tačku na njeno postojanje. Robljenje naroda koji je bježao preko Save i Dunava, krio se po zbjegovima, ali i sporadično pružao otpor, okončano je davanjem amnestije srpskim pobunjenicima početkom novembra. Zimsko vrijeme, bezizglednost daljeg otpora i milostivo držanje turskih komandanata, nakon prvog mjeseca pokoravanja, opredijelili su narod u zbjegovima i veći dio srpskih prvaka koji nijesu napustili zemlju da do kraja novembra predaju oružje, mireći se sa ponovnim zavođenjem turske vlasti u Beogradskom pašaluku. Predaja Miloša Obrenovića, najznačajnijeg ustaničkog starješine koji je ostao u zemlji, povukla je predaju i svih viđenijih prvaka Rudničke i Užičke nahije. Kao najugledniji i najuticajniji narodni prvak, iako je u posljednjim danima ustaničke države bio samo knez knežine Rujan, Obrenović je od turskih vlasti odmah po predaji prihvaćen kao obor-knez cijele Rudničke nahije. Sulejman-paša Skopljak, koji je još od 1805. godine sticao simpatije sultana i turskih starješina zbog neprekidnih borbi sa srpskim ustanicima na Drini, Uvcu i Limu, u oktobru je imenovan za beogradskog vezira.

Karađorđe, rad V. Borovkovskog, Narodni muzej Beograd

-FOTO: VIKIPEDIJA

Skopljak se u prvim danima vezirovanja trudio da što prije zavede redovno stanje u pašaluku, široko nudeći oprost i potvrđujući kneževska zvanja koja su u zamjenu za predaju i umirenje naroda turske starješine tokom jeseni davale uglednim Srbima. Želeći da što prije otpočne sa oporezivanjem svojih novih podanika, paša se pokazivao vrlo milostiv prema Srbima i neobično strog prema Turcima koji su željni osvete činili nasilja nad rajom. Jesen i zima 1813–1814. godine protekle su u znaku vrlo snošljivog rekonstruisanja osmanske vlasti i blage turske uprave koja se starala da prije đurđevdanskog razreza poreza povrati što veći broj ljudi iz zbjegova i iz Austrije. Nakon što je učvrstio vlast u pašaluku, paša je počeo da pomalja svoje pravo lice gramzivog nasilnika, jako ogorčenog na Srbe zbog poraza i poniženja koje su mu nanosili tokom ustanka. Pogubljenja viđenijih Srba, optuživanih da su kovali zavjere protiv turske vlasti, počela su već od januara 1814. godine, a u martu su na pogoreli i osiromašeni narod razrezani vrlo teški kuluci za prenos municije i obnovu gradova i palanki. Pojačana hajdučija, koju je donijelo proljeće, rezultirala je slanjem turskih patrola u nahije koje su više zlostavljale i pljačkale narod, izgovarajući se istragom skrivenog oružja nego što su zaista gonile hajduke. Narodno nezadovoljstvo paša je pokušavao da održi na bezbjednoj razini, uključujući u poslove uprave narodne starješine, a posebno je isticao Miloša Obrenovića i Stanoja Glavaša, dvojicu najznatnijih junaka Prvog ustanka koji su ostali u zemlji.

PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)