Stavovi Blagoja Neškovića o položaju Srbije u novom komunističkom poretku, kao i njegovo nacionalno osjećanje, počeli su da izbijaju na površinu u periodu njegovog boravka izvan Srbije, tačnije 1943–1944. godine, najprije kada se postavilo pitanje osnivanja KP Srbije. To je prvi put bilo pomenuto na sastanku Politbiroa CK KPJ u Jajcu održanom 16–18. oktobra 1943. godine. Inicijativa je potekla iz Srbije – od PK KPJ za Srbiju. Srbija je, kao što smo već kazali, bila jedina koja nije imala svoju KP. Nešković je 16. jula 1944. godine još jednom predložio što skorije osnivanje Komunističke partije Srbije, navodeći da bi se na taj način stalo na put "neprijateljskim elementima" koji koriste nepostojanje CK Srbije kao argument protiv Partije. Međutim, Josip Broz je odbio 22. jula 1944. godine ovaj predlog smatrajući da još uvijek ne postoje adekvatni uslovi za to sve dok ne dođe do oslobođenja i slamanja reakcije u Srbiji.

Iako je privremeno odustao od pitanja formiranja KP Srbije, Blagoje Nešković je pokazao da će braniti srpske interese i kada se pokrenulo pitanje budućih granica nove države. Avgusta 1944. godine u manastiru Prohor Pčinjski konstituisano je Antifašističko sobranje narodnog oslobođenja Makedonije (ASNOM) kao najviše zakonodavno i izvršno tijelo makedonske države. Pitanje razgraničenja sa budućom republikom Makedonijom pokrenuto je kada je CK KP Makedonije postavio pitanje Preševa u pismu koje je uputio CK KPJ 26. avgusta 1944. godine. Blagoje Nešković se kao sekretar PK usprotivio pretenzijama KP Makedonije na prostor Pčinje. Srpski komunisti, posebno Blagoje Nešković, ispred srpske partijske organizacije pokazali su neslaganje sa zvaničnom politikom KPJ u okružnici od 1. septembra 1944. godine pod nazivom "Svim partijskim organizacijama u Srbiji". U njoj je naglašena uloga Srbije i zasluga prvenstveno srpskih komunista u toku rata i u samom jugoslovenskom komunističkom pokretu, podvlačeći da je srpski narod imao naprednu predvodničku ulogu među ostalim narodima Jugoslavije. Prihvatajući odluke Drugog zasijedanja AVNOJ-a, srpski komunisti na čelu sa Blagojem Neškovićem istakli su da se na taj način obezbjeđuje "veliki značaj Srbije kao federativne jedinice u demokratskoj federativnoj Jugoslaviji" kao i "jedinstvo naroda Srbije". Okružnica je predstavljala presedan jer su u njoj ujedno kritikovani oni koji ne uviđaju značaj Srbije i srpskog naroda u rješavanju budućnosti ostalih naroda Jugoslavije, jer se javila još veća "potreba isticanja značaja Srbije u opštoj borbi u Jugoslaviji, baš Srbije kao federativne jedinice u demokratskoj federativnoj Jugoslaviji, jer Srbi ne žive samo u Srbiji".

Ovakva okružnica morala je izazvati burne reakcije u vrhu KPJ, koja je insistirala da se tekst okružnice mora promijeniti kao i na tome da je pogrešno tvrditi da "srpski narod igra nekakvu vodeću ulogu u rješavanju budućnosti ostalih naroda Jugoslavije". [...] Pismo je upućeno 17. septembra 1944. godine i prvobitno ga je potpisao Aleksandar Ranković, a kasnije ga je autorizovao Josip Broz Tito, koji je tvrdio da je ono djelo cjelokupnog Politbiroa CK KPJ. Pismo je bilo prepuno fraza o "reakcionarnoj Srbiji", "srpskom hegemonizmu", "velikosrpskom šovinizmu", koji je postojao i u redovima same srpske partijske organizacije, koja je trebalo da prihvati te ocjene prije nego što bude osnovana KP Srbije, kao i toga da se odrekne da je njena uloga u revoluciji bila presudna. KPJ nije bila spremna da prizna ključnu ulogu koju su srpski komunisti odigrali na početku rata, iako je ona bila nesporna. Ovo je rezultiralo zabranom 19. septembra 1944. godine daljeg umnožavanja i distribuiranja okružnice PK KPJ za Srbiju od 1. septembra.

Blagoje Nešković je morao da se povuče, pa je istog dana pokajnički odgovorio da to nije bila konačna verzija okružnice, a, sa druge strane, izvijestio je i o vrlo slabom stanju KPJ u mnogim mjestima u Srbiji. U želji da ublaži reakciju koju je okružnica izazvala, on u pismu ističe lošu situaciju u pojedinim mjestima u Srbiji i pita se "kakva će to narodnooslobodilačka vlast, komande mjesta i područja biti sjutra u oslobođenom, na primjer Kraljevu, kad nemamo ni jednog mještanina člana Partije koji će se staviti na čelo tih organa vlasti i vojske, koji treba da okupe sve ostale ljude oko sebe. Ispalo bi tako da se u te organe vraćaju nepouzdani, čak i neprijateljski elementi".

Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)