Teritorija pod nadležnošću ASNOS-a je, uz manje izuzetke, bila svedena na teritoriju Srbije prije oslobodilačkih ratova 1912–1918. godine. Oblasni narodnooslobodilački odbor Kosova i Metohije, formiran 31. decembra 1943. u Bujanu, u novembru 1944. preuzeo je vlast na Kosovu i Metohiji. Predsjedništvo Oblasnog NOO je tada započelo formiranje institucija vlasti. Na teritoriji pod upravom Oblasnog NOO formirano je petnaest sreskih narodnooslobodilačkih odbora, 137 opštinskih i preko 1.250 seoskih narodnooslobodilačkih odbora, u čijem radu je učestvovalo nekoliko hiljada odbornika. Personalni sastav ovih odbora bio je sličan kao i za vrijeme okupacije. Komunisti su zatečene lokalne odbore formirane od strane fašista uglavnom zadržali i u nazivu im dodali atribut "narodnooslobodilački" što je bio prvi snažan signal o nacionalnoj politici novog režima. Sličnu funkciju imale su i demonstracije protiv kralja Petra, koje su u januaru 1945. organizovale vojne jedinice pod komandom Operativnog štaba NOVJ za Kosovo i Metohiju. Prvobitni strah Albanaca koji su mislili da će doći do procesuiranja i odmazde za sve što je učinjeno prema Srbima tokom okupacije počeo je da jenjava.

U decembru 1944, Predsjedništvo NOO Kosova i Metohije formiralo je odjeljenja za prosvjetu, socijalno staranje i unutrašnje poslove, da bi u narednim mjesecima bila formirana i odjeljenja građevine, finansija i odjeljenje industrije i zanatstva. Od prvobitnih devet članova Predsjedništva, Milan Zečar i Hajdar Duši su poginuli u borbama na ljeto 1944. godine, a Dževdet Doda se od aprila 1944. godine nalazio u zarobljeništvu. Članovi Predsjedništva Fadilj Hodža, Pavle Jovićević i Ali Šukrija bili su zauzeti obavezama u Operativnom štabu, tako da su jedina tri člana koja su mogla da se posvete radu u Predsjedništvu bili Mehmet Hodža, Rifat Beriša i Zekerija Redža. Stoga su u januaru 1945. u ovaj organ kooptirani Dušan Mugoša, Đoko Pajković, Mita Miljković, Milutin Pavličić i Boško Čakić, čime su se stekli uslovi za redovan rad Predsjedništva NOO kao izvršne vlasti na Kosovu i Metohiji.

Do novembra 1944. godine, u Oblasnom komitetu KPJ za Kosovo i Metohiju nalazilo se četvoro Albanaca i dvoje Crnogoraca. Nakon povratka Miladina Popovića i Dušana Mugoše iz Albanije došlo je do reorganizacije Oblasnog komiteta, u čiji sastav su ušli Spasoje Đaković, Miladin Popović, Dušan Mugoša, Boško Čakić, Pavle Jovićević, Fadilj Hodža, Džavid Nimani i Ismet Šaćiri. Predratni sekretar Oblasnog komiteta KPJ za Kosovo i Metohiju Miladin Popović je ponovo preuzeo ovu dužnost. Ostali vodeći funkcioneri uglavnom su pripadali Đakovičkoj grupi albanskih komunista. Komandant Operativnog štaba NOV i PO Kosova i Metohije Fadilj Hodža bio je najuticajniji pripadnik ove grupe. Od četiri najvažnije funkcije u Oblasti (predsjednik Predsjedništva NOO, predsjednik Oblasnog komiteta KPJ, komandant Operativnog štaba i predsjednik Narodnog fronta u Oblasti), dvije su zauzimali funkcioneri "Kraljevine Albanije".

Broj balističkih jataka i držanje lokalnog stanovništva prilikom napada na Uroševac i Gnjilane pokazali su da balisti imaju široku podršku među albanskim stanovništvom. Ipak, tokom januara 1945, život u kosovskometohijskim gradovima djelimično se normalizovao. Vršeno je raščišćavanje ulica u gradovima koji su bili bombardovani, popravljane su pruge, putevi i druge komunikacije, obnavljani su porušeni mostovi, uspostavljane telefonske linije, a započeti su i prvi radovi na obnavljanju rudnika i izgradnji fabrika.

Na inicijativu Fadilja Hodže, nakon oslobođenja Kosova i Metohije započeto je formiranje "šiptarskih komiteta". Radilo se o svojevrsnoj paralelnoj strukturi, koja je obavljala dužnosti Narodnog fronta, ali samo među etničkim Albancima. Cilj je bio podsticanje albanskih masa na prihvatanje nove vlasti. Kancelarije ovih komiteta bile su okićene albanskim zastavama i grbom. Đoko Pajković je u maju 1945. istakao da je pozitivna stvar što su ovi komiteti okupili gotovo cjelokupno albansko stanovništvo u Oblasti, ali je kao negativnu posledicu istakao uvlačenje i velikog broja kvislinga i šovinista u sastav komiteta. Albanski komiteti štitili su albanske odmetnike i ratne zločince iz vremena okupacije, zahtijevajući da oni vrše njihovo saslušanje.

PRIREDIO:

MILADIN VELJKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)