"Tito je od nastanka socijalističke Jugoslavije pa do smrti 1980. godine bio neprikosnoven vladar, dok je slična uloga od 1965. godine pa do 1989. u Rumuniji pripadala Nikolae Čaušeskuu. Iako su Jugoslavija i Rumunija išle različitim putevima u izgradnji socijalizma, one su imale isti cilj koji ih je zbližavao. Borba za nezavisnost protiv sovjetske hegemonije posebno je zbližila dvojicu lidera u drugoj polovini šezdesetih godina dvadesetog vijeka. Upravo to zbližavanje je glavna tema koja će biti analizirana u ovoj knjizi". Ovaj citat izdvojili smo iz opširnog predgovora srpskog istoričara dr Nemanje Mitrovića, sadržanog u njegovoj knjizi "Tito – Čaušesku godine zbližavanja: jugoslovensko-rumunski odnosi 1968-1970", a u kojem je, kako je i sam kazao, saopštio temu svoje knjige, koja je naišla na izvanredan prijem, ne samo u stručnoj i naučnoj javosti.
Knjigu je 2020. objavio Institut za savremenu istoriju iz Beograda, na kome je Mitrović zaposlen kao naučni saradnik, a koristimo je uz njegovo i odobrenje izdvača, opredeljujući se da na početku, uz određeno skraćenje, čitoace upoznamo sa poglavljem "Jugoslavija-Rumunija 1945-1968".
Dr Nemanja Mitrović rođen je 1994. godine u Leskovcu. Diplomirao je i masterirao na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu na Katedri za istoriju Jugoslavije. Master rad "Jugoslovensko-rumunski odnosi: Susreti i razgovori Josipa Broza Tita i Nikolaja Čaušeskua tokom 1969. i 1970. godine" odbranio je 2018. godine. Povodom proslave dana Instituta za savremenu istoriju 31. januara 2019. uručena mu je nagrada "Dr Ljubomir Ljuba Petrović" koja se dodjeljuje za najbolji master rad odbranjen na Katedri za istoriju Jugoslavije. Doktorirao je 2023. godine, odbranivši tezu pod nazivom "Jugoslovensko-rumunski odnosi 1954-1968". Dobitnik je i nagrade "Gavrilo Princip", koja se dodjeljuje za najbolji rad mladih autora iz oblasti srpske nacionalne istorije, a pored ove objavio je i monografiju "Decenija iskušenja: jugoslovensko-rumunski odnosi 1948-1958".
****
Nikolae Jorga, jedan od najvećih rumunskih istoričara, napisao je: "Rumuni imaju samo dva prijatelja: Crno more i Srbe". Srbija, odnosno kasnije Jugoslavija i Rumunija su jedne od rijetkih graničnih država koje nisu međusobno ratovale, a često su se u velikim sukobima nalazile na suprotnim stranama. Problem granice u Banatu poslije Velikog rata bio je veliki izazov za dobre odnose dva susjeda. Međutim, mirno rješenje razgraničenja i pitanja nacionalnih manjina koje su podjelom ostale u značajnom broju kako u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS) tako i u Kraljevini Rumuniji, dokazalo je da dotadašnje nepostojanje teritorijalnih pretenzija nije bio glavni razlog dobrih odnosa.
Prijateljstvo između Jugoslavije i Rumunije potvrdilo se još jednom izbijanjem Drugog svjetskog rata i napadom Njemačke na Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine. General Jon Antonesku odbio je Hitlerov poziv da uđe u rat, obrazlažući da Rumunija nema teritorijalnih zahtjeva prema Jugoslaviji. Ipak, to ne znači da nije bio zainteresovan za rumunsku manjinu u Banatu kojoj je najveća prijetnja dolazila od Mađarske. Rumuniju je zato posebno plašila uloga mađarske vojske u Hitlerovom planu. Antonesku je bio spreman da u slučaju da mađarske trupe uđu u Banat pošalje vojsku na njih kako bi ih istjerao. Njemačko-italijanski planovi o podjeli jugoslovenske teritorije uticali su da Antonesku dijelom promijeni svoj stav o rumunskim teritorijalnim zahtjevima. U skladu sa teritorijalnim prohtjevima susjednih država i Rumunija je zatražila da joj se Banat pripoji i da se formira nezavisna Makedonija u kojoj bi rumunska nacionalna manjina imala političku autonomiju.
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
