Prema naredbi srpske Vrhovne komande od 25. novembra 1915. o povlačenju snaga preko Crne Gore i Albanije, bilo je omogućeno postepeno koncentrisanje Timočke vojske, Bitoljske divizije i Tetovskog odreda u rejonu Debra i Struge, odakle je 1. decembra počela evakuacija ka jadranskoj obali. Bugarske trupe su 3. decembra zauzele Bitolj, Debar 5. decembra, a Ohrid 7. decembra, a bugarska Vrhovna komanda je 11. istog mjeseca mogla zvanično da saopšti da na srpskom zemljištu više nije bilo srpskih vojnika.
Potreba za jednoobraznim pravnim uređenjem rada civilnih vlasti u novim krajevima, koje su postavljane paralelno sa napredovanjem srpske vojske, osjetila se odmah poslije Bitoljske bitke. Tada je bilo jasno da je rat na vardarskom vojištu definitivno riješen u srpsku korist, a teritorija pod srpskom kontrolom bila je prilično velika, te se morala pravno urediti. Međutim, najprije je komandant Treće armije, general Božidar Janković, 16. novembra 1912. u Prizrenu izdao Privremenu policijsku uredbu i uredbu o opštinskim sudovima na vojištu Treće armije, kojom je regulisano obrazovanje opštinskih vlasti i njihova nadležnost. Ovakvo parcijalno rješenje nije, naravno, moglo da bude zadovoljavajuće. Stoga je 27. decembra 1912, dvadeset i četiri dana nakon sklapanja primirja sa Turskom, ukazom kralja Petra proglašena cjelovita Uredba o uređenju oslobođenih predjela. Sastavljana je po ugledu na Privremeni zakon o uređenju oslobođenih predjela od 15. januara 1878, kome je po sadržini i strukturi bila veoma slična.
Uredba o uređenju oslobođenih predjela ima preambulu, četiri glave i 88 članova. U preambuli je istaknuto istorijsko pravo Srbije na oslobođene predjele, a njeno izdavanje je motivisano željom da stanovnici tih krajeva "odmah osjete blagodeti zakonog reda, slobode i pravde".[...]
Prestankom rada Vrhovne komande 30. avgusta 1913, Uredba od 27. decembra 1912. nije više mogla da ostane na snazi. Zbog toga je, dan kasnije, proglašena nova Uredba o uređenju oslobođenih oblasti; docnije je bila dopunjena u tri navrata, 22. septembra i 11. novembra 1913. i 9. februara 1914. […]
Aneksija novih krajeva Srbiji izvršena je 7. septembra 1913. Proglasom kralja Petra srpskom narodu. Objavljen je u istom broju "Srpskih novina" kao i Bukureški mir. Pravni osnov aneksije ležao je u Londonskom miru, koji su Srbija i Turska ugovorom o miru iz 1914. proglasile ratifikovanim, i Bukureškom miru. Ostali međunarodni ugovori kojim su određene granice novih krajeva Srbije bili su rješenje Konferencije ambasadora velikih sila u Londonu o sjevernoj i sjeveroistočnoj granici Albanije i sporazumi o razgraničenju sa Grčkom i sa Crnom Gorom. Iako Ustav Kraljevine Srbije nije eksplicitno predvidio pravnu proceduru za uvećanje državne teritorije, ustavna mogućnost za teritorijalno proširenje ležala je u pravu kralja da sklapa mirovne i druge međudržavne ugovore, definisanim članom 52 Ustava.
Kralj je proglasio aneksiju svih novih krajeva u granicama koje su bile određene: prema Bugarskoj Bukureškim mirom, prema Grčkoj srpsko-grčkim sporazumom o razgraničenju, prema Albaniji privremenom demarkacionom linijom i saobrazno rješenjima Ambasadorske konferencije u Londonu dokle naročita međunarodna komisija ne bude izvršila konačno razgraničenje, prema Crnoj Gori demarkacionom linijom vojne okupacije do konačnog razgraničenja, a prema Bosni i Hercegovini starom granicom.
O pravnom položaju novih krajeva unutar Srbije i o načinu buduće uprave u njima rečeno je da će se njima upravljati prema kraljevim uredbama i prema rješenjima Vlade o primjenjivanju pojedinih postojećih zakona i njihovom uvođenju u život u novim krajevima, dok se zakonskim putem uprava prisajedinjenih oblasti ne utvrdi. Ovim je nagoviještena namjera Vlade da ne proširi odmah važnost Ustava i svih zakona Srbije na oslobođene oblasti, već da u njima za izvjesno vrijeme zadrži poseban režim.
PRIREDIO:
MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
